«Η διαφάνεια, η συνεργασία, ο έλεγχος του ορίζοντα και ο ανοιχτός διάλογος με τις φαρμακοβιομηχανίες μπορεί να οδηγήσει σε κοινές λύσεις για τη βελτίωση της διαδικασίας εισαγωγής νέων θεραπειών στην αγορά αλλά συχνά και σε καλύτερα αποτελέσματα για τους ασθενείς».
Αυτό τονίζει σε συνέντευξή του στο iatronet.gr, o πρόεδρος της ‘Ενωσης Σπάνιων Ασθενών Ελλάδος, κ. Δ. Αθανασίου και μέλος του ΔΣ ΕΣΑΝΕΛ, 95, Παγκόσμιου Οργανισμού Duchenne και του PCWP Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων, ΕΜΑ.
Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα με τον ίδιο, η διατήρηση της διαθεσιμότητας και η πρόσβαση των ασθενών με σπάνιες παθήσεις σε καινοτόμες θεραπείες πρέπει να είναι προτεραιότητα για τις αρχές υγείας και τον νομοθέτη, προκειμένου να διασφαλιστεί η δικαιοσύνη και η ισότητα στην παροχή υγειονομικής περίθαλψης.
Μιλάμε για σπάνιες παθήσεις στην Ελλάδα, όμως κ. Αθανασίου ξέρουμε πόσοι είναι οι ασθενείς; Έχουμε Εθνικό Μητρώο;
Η ερώτησή σας είναι πολύ σημαντική αλλά σαν Ένωση Σπανίων Ασθενών Ελλάδος / Ε.Σ.Α.Ε. δεν έχουμε δυστυχώς μια ασφαλή απάντηση, έχουμε μόνο μια ασφαλή εκτίμηση.
Σύμφωνα με την βιβλιογραφία, τα σπάνια νοσήματα επηρεάζουν το 3,5% με 6% του πληθυσμού. Οι εκτιμήσεις για τους ασθενείς στην Ελλάδα αγγίζουν τους 500.000 πολίτες, με το 50% να είναι αδιάγνωστοι. Το 50% των ασθενών είναι παιδιά με πολύ σοβαρά νοσήματα αφού το 30% δεν φτάνει τα 5α του γενέθλια.
Είναι λοιπόν εύκολο να κατανοήσουμε ότι η δημιουργία ενός Μητρώου ασθενών για σπάνιες παθήσεις θα έπρεπε να αποτελεί προτεραιότητα γιατί είναι ένα σημαντικό εργαλείο για την καταγραφή και τη διαχείριση των ασθενών που πάσχουν από αυτές τις σπάνιες παθήσεις.
Στην Ελλάδα, έχουν γίνει προσπάθειες για τη δημιουργία του, με την έντονη προσπάθεια των στελεχών του Υπουργείου και των μελών της Ομάδας Εργασίας του Μητρώου, αλλά η ολοκλήρωσή του, σχεδόν 18 μήνες μετά, δεν είναι στο σημείο που θα ήταν ικανοποιητικό για όλους μας, για πολλούς λόγους. Νομίζω ότι ο σημαντικότερος είναι η προτεραιοποίησή του και ίσως και η έλλειψη κατανόησης της αξίας ενός τέτοιου εργαλείου από την πολιτεία.
Αυτός είναι και ο λόγος που η κοινότητα των σπάνιων ασθενών αλλά και ο θεσμικός της φορέας, η Ε.Σ.Α.Ε ζητά την επίσπευση της δημιουργίας του μητρώου και για τον ίδιο λόγο υποστηρίζει τεχνικά με εθελοντές της Ομάδα Εργασίας του Μητρώου Σπανίων Παθήσεων του Υπουργείου Υγείας, ενώ ταυτόχρονα ως Ένωση έχουμε ξεκινήσει από το τέλος του 2023 την καταγραφή των παθήσεων από όλα τα σωματεία μέλη του.
Η δημιουργία και η συντήρηση του Μητρώου Ασθενών μπορεί να βοηθήσει όχι μόνο στην αποτελεσματική διαχείριση και παροχή φροντίδας σε αυτούς τους ασθενείς, αλλά ταυτόχρονα θα δώσει σημαντικές λύσεις στη διαχείριση και του κόστους για το Εθνικό Σύστημα Υγείας.
Clawback και καθυστερήσεις στην αξιολόγηση. Και για τα δύο οι φαρμακοβιομηχανίες εκφράζουν έντονους προβληματισμούς, τονίζοντας τη μεγάλη καθυστέρηση στην εισαγωγή καινοτόμων θεραπειών στην Ελλάδα. Ποια είναι η γνώμη σας, υπάρχουν λύσεις που θα έπρεπε να δοθούν από την πλευρά της Πολιτείας;
Ένα αυξημένο clawback, οι καθυστερήσεις στην αξιολόγηση, στη διαπραγμάτευση, στην αποζημίωση αλλά και η έλλειψη προβλεψιμότητας πολλών παραγόντων από τις τιμές, τα χρονοδιαγράμματα αλλά ακόμα και τα κανάλια διάθεσης στην εισαγωγή νέων φαρμάκων, αποτελούν πραγματικά προβλήματα που επηρεάζουν την εισαγωγή καινοτόμων θεραπειών σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
Η καθυστέρηση στην αξιολόγηση νέων φαρμάκων μπορεί να οφείλεται σε γραφειοκρατικούς λόγους, έλλειψη πόρων, ή έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού. Συνδυαστικά η μη ύπαρξη και χρήση σύγχρονων εργαλείων όπως αυτά του επιμερισμού ρίσκου, δηλαδή η σύνδεση της αποζημίωσης των θεραπειών ανάλογα με την αποτελεσματικότητά τους όχι μόνο μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές καθυστερήσεις στη διάθεση νέων θεραπειών στους ασθενείς, αλλά και στη μη σωστή χρήση των περιορισμένων πόρων για την Υγεία.
Για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, η Πολιτεία αλλά και συνολικά ως κοινωνία πρέπει να λάβουμε πολύ συγκεκριμένα μέτρα ειδικά για τα ορφανά φάρμακα που απευθύνονται σε ένα πολύ μικρό μέρος του πληθυσμού.
Η επένδυση σε πρόσθετους πόρους, σύγχρονα εργαλεία, τεχνογνωσία και εξειδικευμένο προσωπικό με τη συμμετοχή των ασθενών στις υπηρεσίες αξιολόγησης και αποζημίωσης φαρμάκων μπορεί να βοηθήσει στην αύξηση της ταχύτητας και της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών αλλά και της απόδοσης των πόρων.
Μια αποτελεσματική, απλοποιημένη και προβλέψιμη διαδικασία έγκρισης νέων φαρμάκων μπορεί να μειώσει τις καθυστερήσεις και να επιστρέψει στα φάρμακα να φτάσουν ταχύτερα στους ασθενείς.
Η διαφάνεια, η συνεργασία, ο έλεγχος του ορίζοντα και ο ανοιχτός διάλογος με τις φαρμακοβιομηχανίες μπορεί να οδηγήσουν σε κοινές λύσεις για τη βελτίωση της διαδικασίας εισαγωγής νέων θεραπειών στην αγορά αλλά συχνά και σε καλύτερα αποτελέσματα για τους ασθενείς.
Μέσω νέων εργαλείων, αλλαγής αντίληψης, μακροπρόθεσμου πλάνου αλλά και την κοινής Ευρωπαϊκής αξιολόγησης θα υπάρξουν πολλές ευκαιρίες για την Ελλάδα να αναβαθμίσει τις υπηρεσίες αξιολόγησης και αποζημίωσης των νέων θεραπειών και αυτό μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την ανθεκτικότητα του ΕΣΥ, την ορθή διαχείριση των πόρων μας αλλά και να επιταχύνει την διάθεση καινοτόμων θεραπειών στους σπάνιους και όχι μόνο ασθενείς στην Ελλάδα.
Η πρώιμη πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες μπορεί και να σημαίνει αύξηση στο προσδόκιμο ζωής. Πόσοι άνθρωποι σήμερα στην Ελλάδα με σπάνια πάθηση έχουν πρώιμη πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες και κατά πόσο θα μπορούσε αυτός ο αριθμός να είναι αυξημένος;
Η πρώιμη πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες μπορεί πράγματι να συμβάλλει στη βελτίωση του προσδόκιμου ζωής για ασθενείς με σπάνιες παθήσεις. Ωστόσο, η διαθεσιμότητα και η πρόσβαση σε αυτές τις θεραπείες στην Ελλάδα μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με την κατηγορία της πάθησης, τις ικανότητες και γνώση του ιατρικού προσωπικού, τη διαθεσιμότητα των φαρμάκων στην αγορά και άλλους παράγοντες.
Συγκεκριμένοι αριθμοί των ανθρώπων που έχουν πρώιμη πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες για σπάνιες παθήσεις στην Ελλάδα δεν είναι εύκολα διαθέσιμοι, καθώς η παρακολούθηση και η αναφορά αυτών των δεδομένων δέν γίνεται συστηματικά αφού στα συστήματα δεν έχουν ενσωματωθεί πλήρως οι μοναδικοί κωδικοί των Σπανίων Παθήσεων, γνωστοί και ως Orphacodes, πόσο μάλλον η διασύνδεσή τους με τα ΑΜΚΑ των ασθενών μας.
Η αλήθεια είναι βέβαια ότι με το 95% των Σπάνιων Παθήσεων δεν έχει θεραπεία, άρα και ο αριθμός των ασθενών που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει αυτό το κανάλι είναι εξαιρετικά περιορισμένος, ενώ σε ελάχιστες περιπτώσεις θα ξεπερνά μια πολύ μικρή ομάδα ανθρώπων. Από τα σωματεία μας γνωρίζουμε ότι στις περισσότερες περιπτώσεις τα νούμερα κινούνται από 5-10 ασθενείς και σπάνια ξεπερνούν διψήφια νούμερα, με την πιθανότητα υπερσυνταγογράφησης ή προκλητής ζήτησης ανύπαρκτη αφού οι έστω και αυτοί οι λίγοι ασθενείς είναι μοναδικοί, και οι συνταγές τους σχεδόν πάντα συνοδεύονται με τις γενετικές τους εξετάσεις.
Στο πλαίσιο του εξορθολογισμού της δαπάνης στο ΙΦΕΤ που επιχειρεί το Υπουργείο Υγείας, πόσο έχουν επηρεαστεί οι ασθενείς με σπάνιες παθήσεις; Παρατηρούνται δηλαδή καθυστερήσεις ή υπάρχει κίνδυνος εμφάνισης καθυστερήσεων στο άμεσο μέλλον; Από το σύνολο των κονδυλίων του ΙΦΕΤ, τι ποσοστό των φαρμάκων που διακινούνται εκτιμάται ότι αφορά τις σπάνιες παθήσεις (σε αριθμό και σε αξία ετήσια);
Οι προσπάθειες εξορθολογισμού της δαπάνης και ο περιορισμός της σπατάλης ή της κακοδιαχείρισης στον τομέα της υγείας είναι αναγκαίος και η πρώτη κοινότητα ασθενών που υποστηρίζει έναν τέτοιο εξορθολογισμό σε συνδυασμό πάντα με την ολοκλήρωση και την εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Σπάνια Νοσήματα είναι η κοινότητα των ασθενών με σπάνια νοσήματα, λόγω του ότι θα είναι το πρώτο και ίσως και το πιο ευαίσθητο κομμάτι της κοινωνίας που θα κληθεί να ‘’πληρώσει΄’ την αστοχία των προσπαθειών και την έλλειψη παροχών και πόρων ενός μη βιώσιμου ΕΣΥ.
Ένας όμως εξορθολογισμός με αποσπασματικά μέτρα, χωρίς πλάνο και χωρίς τη συμμετοχή των ασθενών και των εκπροσώπων τους θα ήταν ένα πολύ ολισθηρό μονοπάτι που όχι μόνο δεν θα είχε μακροοικονομικά αποτελέσματα αλλά θα έθετε και σε κίνδυνο τη ζωή των ασθενών με σπάνια νοσήματα, επηρεάζοντας άμεσα τη διαθεσιμότητα και την πρόσβαση των ασθενών στις ελάχιστες αλλά σωτήριες θεραπείες που θα ήταν διαθέσιμες ενώ στη σειρά θα ακολουθούσαν άλλοι ασθενείς που δεν έχουν σπάνιες παθήσεις, αλλά κάποιο άλλο χρόνιο νόσημα ή καρκίνο.
Οι ασθενείς με σπάνιες παθήσεις είναι συχνά εξαρτημένοι από τη διαθεσιμότητα ιδιαίτερα εξειδικευμένων θεραπειών που δεν είναι εύκολα διαθέσιμες στην αγορά. Καθυστερήσεις στη διαθεσιμότητα νέων θεραπειών για σπάνιες παθήσεις αλλά και για άλλες χρόνιες και επικίνδυνες ασθένειες είναι πιθανές εάν οι πόροι που διατίθενται για την αγορά φαρμάκων μειωθούν χωρίς κάποιο άλλο συνολικό πλάνο και μια ολιστική προσέγγιση στην διαχείριση των πόρων του ΕΣΥ που μας αφορούν και χρηματοδοτείται από τον Έλληνα πολίτη, σπάνιο ή μη.
Ως προς το ποσοστό των κονδυλίων του ΙΦΕΤ που αφορά τις σπάνιες παθήσεις, αυτό μπορεί να είναι δύσκολο να εκτιμηθεί με ακρίβεια, καθώς η κατανομή των πόρων συνδέεται με πολλούς παράγοντες και πολιτικές αποφάσεις.
Για να αξιολογηθεί ακριβώς το ποσοστό αυτό, απαιτούνται λεπτομερείς αναλύσεις και στατιστικά δεδομένα, τα οποία δεν είναι εύκολα διαθέσιμα. Η Ε.Σ.Α.Ε. συνεργάζεται με τον ΙΦΕΤ και τους άλλους φορείς ώστε να υπάρξει αυτή η καταγραφή και η παραγωγή των δεδομένων με πλήρη διαφάνεια στην αξιοποίηση των δημόσιων πόρων ώστε να αποκτήσουμε όλοι μια κοινή και ορθή εικόνα για αυτή τη δαπάνη, αλλά και για τα επόμενα βήματα που θα πρέπει να σχεδιάσουμε από κοινού με την Πολιτεία.
Είναι ξεκάθαρο ότι η διατήρηση της διαθεσιμότητας και η πρόσβαση των ασθενών με σπάνιες παθήσεις σε καινοτόμες θεραπείες πρέπει να είναι προτεραιότητα για τις αρχές υγείας και του νομοθέτη, προκειμένου να διασφαλιστεί η δικαιοσύνη και η ισότητα στην παροχή υγειονομικής περίθαλψης.
Η Πολιτεία έχει ζητήσει τη γνώμη σας για τις παρεμβάσεις που έχει δρομολογήσει στα φάρμακα; Ποια είναι τελικά τα μεγαλύτερα προβλήματα από την στάση της Πολιτείας απέναντι στους «σπάνιους ασθενείς» και στους φροντιστές αυτών; Έχουν γίνει βήματα βελτίωσης;
Όπως αναφέραμε, ο διάλογος, οι προσπάθειες εξορθολογισμού της δαπάνης, ο περιορισμός της σπατάλης και της κακοδιαχείρισης στον τομέα της υγείας είναι προτεραιότητα της κοινότητας των χρόνιων ασθενών, πόσο μάλλον των ασθενών με σπάνια νοσήματα που έχουν και τις μεγαλύτερες ανάγκες. Αυτός ο διάλογος με την Πολιτεία περιορίζεται ακόμα στο πλαίσιο συνεδρίων και άλλων ευκαιριών δημόσιων συζητήσεων. Τεχνικός διάλογος με ανταλλαγή προτάσεων και απόψεων δεν έχει γίνει ακόμα, παρότι είναι υψηλά στην ατζέντα της κοινότητας των ασθενών και την Ένωσης Ασθενών Ελλάδος, της Ε.Σ.Α.Ε όπως εκτιμώ και της ΕΛΛΟΚ.
Πιστεύω όμως ότι δεν είμαστε μακριά, ότι οι συνθήκες έχουν ωριμάσει αρκετά και το πιό σημαντικό είναι ίσως ότι και η ανάγκη γίνεται επιτακτική! Είμαι σίγουρος ότι το Υπουργείο το οποίο έχει δείξει πάντα γρήγορα αντανακλαστικά αλλά και διάθεση συνεργασίας θα αναλάβει άμεσα πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση.
Η Ε.Σ.Α.Ε. συνεργάζεται ήδη στενά με το Υπουργείο υποστηρίζοντας διάφορες ομάδες εργασίας και επιτροπές, έχει αναπτύξει και καταθέσει ένα ολοκληρωμένο τεχνικό δελτίο με συγκεκριμένες παρεμβάσεις για το Σχέδιο Δράσης, ενώ παρουσίασε τις προτάσεις και τις προτεραιότητες της κοινότητας των ασθενών κατά τη διάρκεια του 4ου Συνεδρίου για τα Σπάνια Νοσήματα και τα Ορφανά Φάρμακα στις 29 Φεβρουαρίου 2024. Παράλληλα, έχει αναλάβει πρωτοβουλίες και αναπτύσσει έργα σε συνεργασία με πολλούς φορείς και άλλα Υπουργεία και φορείς, στην προσπάθειά της να συνδράμει την Πολιτεία, σε ένα πραγματικά δύσκολο για επίλυση πρόβλημα όπως οι Σπάνιες Ασθένειες.
Τέλος, η Ευρώπη έχει εξαγγείλει σημαντικά κονδύλια για την έρευνα και την ανάπτυξη. Διενεργούνται σήμερα κλινικές μελέτες για σπάνιες παθήσεις στην Ελλάδα; Ανάλογα με την απάντησή σας θα ήθελα και την αντίστοιχη εξήγηση.
Οι ευρωπαϊκές επενδύσεις στην έρευνα και την ανάπτυξη συμπεριλαμβάνουν ενισχυμένα κονδύλια για την αντιμετώπιση των σπάνιων παθήσεων, καθώς αυτές οι παθήσεις συχνά αποτελούν προτεραιότητα λόγω της έλλειψης διαθεσίμων θεραπειών και της σοβαρότητας των επιπτώσεών τους στους ασθενείς.
Πραγματικά η Ευρώπη επενδύει έντονα στην έρευνα και την ανάπτυξη στις Σπάνιες Παθήσεις, όχι μόνο λόγω της μεγάλης ακάλυπτης ανάγκης των 30 εκατομμυρίων Ευρωπαίων που ζουν με σπάνια νοσήματα, και της αντιμετώπισης των προκλήσεων που φέρνουν στα Εθνικά Συστήματα Υγείας των Μελών Κρατών της, αλλά και για να αξιοποιήσει τις μεγάλες ευκαιρίες που φέρνουν μαζί τους σε μια προσπάθεια να διατηρήσει και να αυξήσει τον ηγετικό της ρόλο, στην έρευνα, και για να ανταγωνιστεί άλλες γεωγραφικές περιοχές του πλανήτη στην πρόσβαση στην καινοτομία, στις κλινικές δοκιμές και στις νέες θεραπείες.
Η Ελλάδα μπορεί να επωφεληθεί από τα σημαντικά κονδύλια για έρευνα και ανάπτυξη στην Ευρώπη, να αξιοποιήσει το εξαιρετικό ερευνητικό δυναμικό της αλλά και μέσω «μόχλευσης» να πολλαπλασιάσει τις δικές επενδύσεις μέσω μεγάλων ερευνητικών προγραμμάτων, όπως το ERDERA που συμμετέχει και η Ε.Σ.Α.Ε από την Ελλάδα.
Ταυτόχρονα μπορεί να αξιοποιήσει τα ερευνητικά προγράμματα του ‘’Ορίζοντα Ευρώπη’’ δίνοντας τη δυνατότητα σε ελληνικές επιστημονικές και ερευνητικές ομάδες αλλά και εταιρίες να αποκτήσουν πρόσβαση σε κορυφαία ερευνητικά δίκτυα και πόρους, να ενισχύσει το ερευνητικό της δυναμικό και να προσελκύσει ταλαντούχους επιστήμονες από το εξωτερικό, συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη του επιστημονικού δυναμικού της χώρας. Τέλος με την αξιοποίηση των Ευρωπαϊκών πόρων μπορεί να αποκτήσει τεχνογνωσία, εργαλεία και δυνατότητες για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις στην υγεία.
Η έρευνα και ανάπτυξη νέων ιατρικών τεχνολογιών, θεραπειών και κλινικών δοκιμών μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση προκλήσεων υγείας, συμπεριλαμβανομένων των σπάνιων παθήσεων και στην πρόληψή τους. Η Ελλάδα πρέπει να αξιοποιήσει αυτές τις ευκαιρίες αν και ακόμα η παρουσία της χώρας μας στην κλινική έρευνα στην Ευρώπη είναι μακριά από αυτή που της αξίζει.
Ειδικά στον τομέα της κλινικής έρευνας, σήμερα στην Ελλάδα, οι κλινικές μελέτες για σπάνιες παθήσεις συχνά διενεργούνται σε ειδικευμένα κέντρα ή νοσοκομεία που έχουν την εμπειρία και την υποδομή για να τις φιλοξενήσουν. Ωστόσο, η διαθεσιμότητα των κλινικών μελετών είναι πολύ περιορισμένη λόγω έλλειψης επενδυτικών κινήτρων στις εταιρείες, χρηματοδότησης, εμπειρίας αλλά και προσωπικού.
Η ενίσχυση της έρευνας και των κλινικών δοκιμών για σπάνιες παθήσεις είναι ουσιώδους σημασίας για τη βελτίωση της διάγνωσης, της θεραπείας και της περίθαλψης των ασθενών που πάσχουν από αυτές τις παθήσεις και αποτελεί σημαντικό εργαλείο και προτεραιότητα σε όλα τα κράτη της Ευρώπης.
Ωστόσο, παρά τις δυσκολίες, υπάρχουν περιπτώσεις όπου διεξάγονται κλινικές μελέτες για σπάνιες παθήσεις στην Ελλάδα, ιδίως όταν υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από ερευνητικούς φορείς, φαρμακευτικές εταιρείες και την πίεση των σωματείων και ενώσεων ασθενών. Αυτές οι μελέτες όχι μόνο βελτιώνουν τη φροντίδα των ασθενών, συνιστούν σημαντική πρόοδο για την κατανόηση και την αντιμετώπιση των σπάνιων παθήσεων, προσφέρουν πιθανές θεραπευτικές επιλογές σε πληθυσμούς ασθενών που δεν έχουν καμία θεραπεία αλλά σε περίπτωση επιτυχίας εξασφαλίζουν συνήθως ταχεία και δωρεάν πρόσβαση στις θεραπείες στους συμμετέχοντες, ακόμα και μετά την έγκρισή τους από τους Κανονιστικούς Φορείς, εξοικονομώντας εκατομμύρια ευρώ για τα Εθνικά Συστήματα Υγείας.
Η Ελλάδα λόγω της γεωγραφικής της θέσης αλλά και του εξαιρετικού επιστημονικού της δυναμικού θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ανταγωνιστικό περιφερειακό hub κλινικής έρευνας για τα σπάνια νοσήματα στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, με σημαντικά οφέλη στους ασθενείς και στην οικονομία, αν και αυτό θα πρέπει να αποτελέσει όραμα και στόχο όχι μόνο της κοινότητας των ασθενών αλλά και της ίδιας της πολιτείας.
